6 Ağustos’ta dünya Hiroşima’ya atom bombası atılmasının 70. yıldönümünü anarken Mısır’da büyük kutlamalar yapılıyordu. Çünkü o gün “yeni” Süveyş Kanalı görkemli törenlerle hizmete açılmış, hükümet ülkede tatil ilan etmişti. Yeni Süveyş Kanalı’nın yapımı bir yıl önce Mısır Cumhurbaşkanı Abdul Fettah El-Sisi’nin projesi olarak açıklanmıştı. Sadece Recep Tayyip Erdoğan “çılgın proje” (Kanal İstanbul) açıklayacak değil ya. Sisi de kendi “çılgın projesini” açıklamıştı. Erdoğan’ın projesi henüz hayata geçirilmedi ama Sisi vaad ettiği gibi projesini bir yılda hizmete açtı. (Haksızlık etmeyelim. Erdoğan’ın Kıbrıs’a su projesi de hemen hemen tamamlandı.) Sisi’nin projesi 8.2 milyar dolara mal oldu. Bu para iç kaynaklardan sağlandı. Sisi, projeyi Mısır ekonomisini harekete geçirecek, ekonomik büyümenin motoru olacak bir proje olarak sundu. Aslında siyasi, prestij ve propagandif yönü ekonomik yönünden çok daha önemli. Ortadoğu’da geliştirilen “çılgın projelerin” ortak özelliği bu değil mi? Sisi’nin amacı bölünmüş Mısır toplumuna etrafında birleşebileceği bir dava sunmaktı. Yeni Süveyş Kanalı’nın esas amacı buydu. Açılış törenleri devletin propaganda kampanyasının doruk noktası oldu. Törenlere katılanlar arasında Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande, Rusya Başbakanı Dimitri Medvedev, Ürdün Kralı Abdullah, ABD Dışişleri Bakanı John Kerry vardı. Mısır halkının gururu okşandı. Yeni kanalın vaad edildiği gibi ekonomik yararlar sağlayıp sağlamayacağı ise çok tartışmalı.
“Yeni” Süveyş Kanalı konusuna devam etmeden eski Süveyş Kanalı’nın hikayesini kısaca hatırlayalım. Akdeniz’le Kızıl Deniz’i bir birine bağlayarak gemilerin Afrika’nın etrafını dolaşması zorunluluğuna son veren proje Ferdinand de Lesseps isimli bir Fransızın “çılgın projesi”ydi. Altı yılda tamamlanması planlanan kanal 14 yılda tamamlanmış, maliyeti de planlananın çok üstünde olmuştu. Deniz ulaşımında devrim olarak nitelenebilecek Süveyş Kanalı, 17 Kasım 1868’de yine büyük törenlerle hizmete açılmıştı. Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın torunu Mısır Hidivi İsmail Paşa, Süveyş Kanalı’nın açılması ile ülkesinin Avrupa’nın parçası haline geldiğini açıklamış, Avrupa’dan imparatorları, kralları açılış törenine davet etmişti. Avusturya İmparatoru, Fransa İmparatoriçesi davetliler arasındaydı. Kanalın açılış törenine katılanlardan biri de ünlü besteci Giuseppe Verdi’ydi. İsmail Paşa, Verdi’den Mısır için bir opera bestelemesini rica etmişti. Verdi, ünlü “Aida” operasını bu çerçevede bestelemiş ve bu opera 1871’de Kahire’de yeni tamamlanan opera binasında sergilenmişti. Doğu toplumlarının Avrupalı olma sevdasına güzel bir örnek.
Süveyş Kanalı’nın stratejik önemini anlamak zor değil. Kanal nedeniyle büyük güçlerin dikkatlerini Mısır’a yöneltmeleri kaçınılmazdı. İşin ilginç yanı Hindistan’a ulaşmada bu kanaldan en çok yararlanacak olan İngiltere, kanalın inşasına karşı çıkmıştı. İngiltere, Osmanlı İmparatorluğu’nu zayıflatacağı düşüncesi ile Fransız projesine sıcak bakmamıştı. Ama, kanalın açılmasından sonra kanalı en çok kullanan İngiliz gemileri olmuş ve İngiltere 1882’de Mısır’a el koymuştu. 1956 yılına kadar Süveyş Kanalı İngiltere’nin yönetiminde kalmış, imparatorluğun stratejik çıkarlarına hizmet etmişti. Kanalın İngiltere’nin yönetiminde olması Mısırlıların nefret ettiği bir durumdu. 1952’de darbe ile iktidara gelen Nasır, 1956’da kanalı millileştirdiği zaman İngiltere, Fransa ve İsrail’in askeri müdahalesi ile karşı karşıya kalmış, Süveyş krizi ABD ve SSCB’nin müdahalesi ile Nasır lehine sonuçlanmıştı. Bu olay Nasır’ı Mısırlılar ve tüm Araplar nezdinde kahraman yapmıştı.
Sisi’nin ilan ettiği “yeni” kanal aslında eski kanalın üçte biri boyunca kazılmış paralel bir kanaldır. Eski kanala ekleme yapıldı demek daha doğru olur. Sisi, Mısır halkına yeni kanalın önemli ek gelir, bir milyon kişiye istihdam sağlayacağını vaad etti. İktisatçılar bu söylenenleri gerçekçi bulmuyor. Kanalın bir yılda tamamlanması maliyetlerin büyük oranda artmasına neden oldu. Eski Süveyş Kanalı zaten kapasitesinin altında çalışıyordu. Bu nedenle yeni kanalın açılmasının gelirlerde artış sağlaması çok zor. Eski kanalın geçen yıl Mısır’a sağladığı yıllık gelir 5.5 milyar dolardı. Sisi, yeni kanalın açılması ile 2023’te yıllık gelirin 13.2 milyar dolara yükseleceğini söyledi. Yine konunun uzmanları bu rakamı gerçekçi bulmuyorlar. Abdul Fettah El-Sisi, yeni kanalın çevresinde gemilere hizmet, üretim tesisleri ve ticaret merkezleri kurulacağını da söylüyor. Bunun gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini zaman gösterecek. Sisi’nin bir diğer “çılgın projesi” yeni bir başkent inşa etmekti. Bu proje başarılı olmadı.
Yeni kanal, Mısır ekonomisinin düze çıkması ve halkın bölünmüşlüğünün, sosyal ve ekonomik sorunlarının giderilmesi için yeterli olur mu? Olmaz. Mısır nüfusunun yüzde 40’ının günlük geliri 2 doların altındadır. Şunu unutmayalım.1868’de büyük törenlerle Süveyş Kanalı’nı açan Hidiv İsmail Paşa döneminde Mısır iflas etmiş ve İngiltere’nin ülkeye el koymasının yolu açılmıştı. Mısır’ı yönetenlerin tarihten ders almalarında yarar var.
